Dự án "Mang rừng về vườn cà phê" được Pun Coffee triển khai từ cuối năm 2021 đầu năm 2022, khi vừa trải qua thảm họa thiên tai 2020 tại miền Trung. Thiên tai không chỉ gây thiệt hại về người mà còn gây thiệt hại lớn về tài sản trong đó có các vườn cà phê. Dự án đã tiến hành cải tạo các vườn cà phê độc canh thành đa dạng sinh học, thiết kế mô hình nông lâm kết hợp trồng xen cây lâm nghiệp, cây ăn quả, cây dược liệu và nuôi ong lấy mật trong vườn cà phê, thực hiện canh tác bền vững nói không với hoá chất. Đồng thời thông qua dự án, nhóm nông hộ đồng bào Vân Kiều đặc biệt là chị em phụ nữ yếu thế tại đây đã được nâng cao nguồn thu nhập, từ đó đóng góp vào các mục tiêu tác động xã hội bền vững SDG2-SDG13-SDG15-SDG5 mà Pun Coffee đã cam kết triển khai.

Bối cảnh ra đời của dự án

Hàng năm, miền Trung luôn phải hứng chịu liên tiếp những thiên tai khắc nghiệt, bao gồm bão, lũ lụt, và hạn hán. Những hiện tượng này không chỉ gây thiệt hại về người và tài sản mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống người dân và nền kinh tế địa phương.

Trước tình hình biến động thời tiết ngày càng nghiêm trọng, để thích ứng với biến đổi khí hậu đồng thời góp phần giảm phát thải trong sản xuất, hướng tới thực hiện lộ trình phát thải bằng 0, Pun Coffee đã cho ra đời dự án “Mang rừng về vườn cà phê”. Dự án này vừa là một mô hình kinh tế bền vững, vừa là cơ hội giúp người dân có thêm nguồn sinh kế.

Sáng kiến - phát kiến của dự án

Dự án "Mang rừng về vườn cà phê" hay gọi tắt là dự án "Xây vườn thành rừng" là dự án được xem là mô hình kinh tế tuần hoàn bao trùm giữa doanh nghiệp và nông hộ liên kết. Dự án thực hiện cải tạo các vườn cà phê độc canh thành đa dạng sinh học, thiết kế mô hình nông lâm kết hợp trồng xen cây lâm nghiệp, cây ăn quả, cây dược liệu và nuôi ong lấy mật trong vườn cà phê, thực hiện canh tác bền vững nói không với hoá chất.

Thiết kế vườn cây theo mô hình đa dạng sinh học:

- Cây vành đai chắn gió: Nằm trong vùng thường xuyên bị ảnh hưởng bởi thiên tai, việc thiết lập cây vành đai chắn gió luôn tối ưu hàng đầu. Giống cây được chọn là cây cà phê mít bản địa.

- Cây vành đai ẩm: Là vùng cà phê chuyên canh arabica, tập quán canh tác không tưới nước diễn ra từ xưa đến nay, một phần do địa hình đồi dốc, núi nên việc tưới chăm vườn cà phê gần như 100% là không có. Nhưng trong những năm gần đây hạn hán diễn ra thường xuyên, việc giữ ẩm vườn cafe là điều cấp thiết, vận dụng quy luật nông nghiệp tự nhiên, sử dụng cây chuối làm cây vành đai cấp ẩm.

- Cây tầng cao che bóng: Cà phê là cây chịu ánh sáng tán xạ, việc che bóng cây cà phê là cần thiết nhằm đảm bảo vùng nguyên liệu quả tươi chất lượng cao, cây che bóng tối ưu là các loại cây lâm nghiệp bản địa gỗ lớn. Vì vậy, dòng cây được chọn là cây họ đậu như sưa, muồng đen, keo dậu, vừa giúp cố định đạm vừa ngăn tình trạng tuyến trùng trong vườn cà phê.

- Cây ăn quả: Cây ăn quả được chọn lựa là các dòng quả có khả năng chế biến chuyên sâu sau thu hoạch phòng ngừa rủi ro mất giá, các loại cây được chọn như vải thiều, long nhãn, hồng, bơ.

- Cây dược liệu và cây gia vị, các loại đậu (đỗ): Các dòng cây này tán phủ giúp tăng cường độ ẩm cho đất và hạn chế cỏ dại, đồng thời cung cấp sinh khối phủ lấp cung cấp xơ mùn cho đất, giúp đất tăng cường dưỡng chất.

- Nuôi ong: Các tổ ong nuôi được phân bổ khoa học trong vườn, nhằm giúp cho các cây thụ quả tốt lại gia tăng thu nhập. Trong tương lai gần, chúng tôi áp dụng thêm mô hình nuôi dế có quản lý trong vườn cà phê.

- Cây cà phê: Cây chủ đạo trong vườn.

Bên cạnh đó, dự án áp dụng triệt để mô hình kinh tế tuần hoàn, sử dụng thanh nhiệt năng được làm nóng từ vỏ trấu cà phê để sấy cà phê đồng thời thu lại than trấu. Tương lai dự án sẽ ép thành viên than để xử lý nước thải chế biến cà phê và sau đó thu lại các viên than trấu cà phê làm phân bón kết hợp cùng vỏ cà phê. Điều này vừa chủ động tuần hoàn nguồn nước chế biến cà phê vừa cung cấp lượng phân vi sinh vỏ cà phê cho nông hộ liên kết. Sản phẩm vỏ cà phê còn được chế biến thành trà vỏ cà phê túi lọc kết hợp dược liệu và cỏ ngọt trồng trong vườn cà phê.

Ngoài ra, dự án cũng tạo ra nguồn sinh kế bền vững cho người dân thông đặc biệt là phụ nữ đồng bào thiểu số Vân Kiều qua việc trao cơ hội chủ động thu nhập trên vườn cà phê cho các nông hộ. Dự án đã cam kết thu mua cà phê quả tươi cao hơn giá thị trường 5.000đ/kg và thực hiện các hỗ trợ như:

- Hỗ trợ miễn phí 100% giống cây cà phê chất lượng cao để tái canh bao gồm cây cà phê chè, cà phê mít.

- Hỗ trợ miễn phí 100% giống cây lâm nghiệp bản địa

- Hỗ trợ 50% giá trị các loại cây: cây ăn quả, cây dược liệu, cây gia vị, cây họ đậu

- Hỗ trợ 50% ong giống

Thực hiện liên kết bao tiêu nông sản: đàm phán tiêu thụ sản phẩm từ các nông hộ liên kết cung cấp cho các đơn vị chế biến chuyên sâu với các công ty sản xuất.

Mục tiêu - tầm nhìn dự án

Mục tiêu

- Mục tiêu tới năm 2023, Pun Coffee nằm trong nhóm doanh nghiệp sản xuất cà phê cung cấp được tín chỉ carbon cho ngành cà phê từ mô hình "Mang rừng về vườn cà phê".

- Mục tiêu tới năm 2025, giá trị mức thu nhập nông hộ liên kết sẽ đạt 150 triệu/ha

- Triển khai dịch vụ du lịch "Trải nghiệm cà phê từ vai trò người chế biến cà phê số 1 Việt Nam" nhằm đẩy mạnh quảng bá sản phẩm cà phê, hình ảnh văn hóa Bru Vân Kiều tại khu vực Trung Trường Sơn và hoạt động du lịch trồng rừng nhằm giáo dục giá trị về tài nguyên thiên nhiên rừng đối với cuộc sống mỗi người.

- Hoàn thành các mục tiêu SDG5 về bình đẳng giới thông qua tạo nguồn thu nhập cho phụ nữ dân tộc thiểu số, SDG4 về giáo dục có chất lượng ngăn chặn tình trạng bỏ học sớm và tảo hôn.

Tầm nhìn

Tầm nhìn của Pun Coffee là trở thành một doanh nghiệp gắn liền với sản phẩm đặc trưng địa phương, hướng đến phát triển toàn cầu. Nhờ việc tôn vinh giá trị sản phẩm bản địa, từ đó tạo tác động sinh kế bền vững cho đồng bào thiểu số Vân Kiều làm cà phê, thực hiện việc bảo vệ môi trường theo định hướng canh tác cà phê đa dạng sinh học tại khu vực Trung Trường Sơn – Quảng Trị.

Quá trình triển khai - Phạm vi - Chi phí của dự án

Dự án “Mang rừng về vườn cà phê” được triển khai từ cuối năm 2021 đầu năm 2022 hướng tới nhóm đối tượng là nông hộ người dân tộc Vân Kiều, đặc biệt là phụ nữ.

Quá trình triển khai bắt đầu bằng việc quy hoạch lại các vườn cà phê liên kết cung cấp nguyên liệu cho Pun Coffee (245ha - trong đó có 195ha của đồng bào thiểu số Vân Kiều). Dự án thực hiện kiểm đếm số lượng cây cà phê có trong vườn, phân loại tình trạng và sàng lọc cây cà phê: cây bị bệnh, cây còi cọc năng suất kém loại bỏ, giữ lại cây tốt khoẻ mạnh năng suất cao.

Sau đó, dự án thiết kế trồng vườn cây theo mô hình đa dạng sinh học và trao quyền chủ động trồng vườn và chăm sóc cho nông hộ. Để tạo điều kiện cho người dân, Pun Coffee cũng cam kết thu mua thu mua cà phê quả tươi cao hơn giá thị trường 5,000đ/kg chúng tôi còn tiến hành thực hiện các hỗ trợ một phần giá giống cây và ong giống.

Kết quả đạt được

Về kinh tế:

- Cùng doanh nghiệp nâng cao giá trị thương mại thương hiệu tập thể cà phê Khe Sanh do Pun Coffee sản xuất (cà phê đặc sản top 1 Việt Nam 21-23-24 và top 5 cà phê đặc sản thế giới 23), tạo ra thay đổi tác động tích cực mục tiêu tác động SDG2 thay đổi thu nhập bình quân của người dân tại địa phương từ 16tr/người lên 75tr/người trên 1 năm, từ 45tr/ha/hộ lên 130tr/ha/hộ trên 1 năm.

- Góp phần cùng địa phương phục hồi lại 3200ha cà phê ban đầu bị giảm sút do thời gian trước đây cà phê bị mất giá người dân chuyển đổi canh tác hoặc bỏ hoang (dữ liệu 2022 còn 1950ha)

Về môi trường:

- Tăng được diện tích phủ xanh đất trồng (Mục tiêu tác động SDG 13)

- Nâng cao nhận thực bảo vệ môi trường, thông qua mô hình canh tác bền vững (Mục tiêu tác động SDG 15)

- Góp phần chung tay thực hiện 1 triệu cây rừng Việt Nam từ Khe Sanh Quang Trị

Về xã hội:

- Nâng cao nhận thức vai trò quyền năng phụ nữ trong đó là phụ nữ yếu thế đồng bào thiểu số Vân Kiều, cùng song hành thực hiện mục tiêu tác động SDG5 về bình đẳng giới.

- Quảng bá được hình ảnh văn hóa đồng bào thiểu số Vân Kiều tại địa phương thông qua sản phẩm đặc trưng cà phê arabica.

Tiềm năng nhân rộng mô hình

Dự án "Mang rừng về vườn cà phê" đang triển khai cùng 245ha liên kết với 220 nông hộ liên kết. Mục tiêu dự án đến năm 2028 đạt 600ha thực hiện triển khai nhân rộng mô hình dự án không chỉ phạm vi vùng nguyên liệu cà phê xã Hướng Phùng mà các xã khác còn lại trồng cà phê trên địa bàn huyện Hướng Hoá cùng thực hiện.

Hiện nay dự án đang giúp cho các địa phương trồng cà phê như Sơn La, Điện Biên đã vào tham quan học tập để được triển khai tại địa phương mình, chứng minh khả năng nhân rộng quy mô sang các địa phương khác.

Dự án "Mang rừng về vườn cà phê" là một bước tiến nhảy vọt trong việc triển khai mô hình kinh doanh bền vững tại địa phương, không chỉ tạo ra giá trị là kinh tế, văn hoá xã mà tương lai xa còn tổ chức triển khai mảng kinh doanh mới là du lịch nông nghiệp cộng đồng.