Dự án "Công trình cấp nước sinh hoạt" của Công ty cổ phần PVI được ra đời nhằm mục tiêu giải quyết tình trạng thiếu nước sạch trong sinh hoạt của người dân các tỉnh miền núi Phía Bắc. Tại nhiều khu vực vùng sâu, vùng xa, các công trình cấp nước cũ bị đã hư hại nghiêm trọng không thể sử dụng, cùng với chất thải chăn nuôi từ khu vực nước đầu nguồn, khiến cho nguồn nước sinh hoạt của người dân bị ô nhiễm nặng nề.

Để khắc phục thực trạng đáng báo động đó, dự án đã tiến hành xây bể trữ nước và làm đường ống dẫn nước trực tiếp từ Bể nguồn đến từng hộ dân. Đồng thời, dự án cũng đào tạo và chuyển giao cho các hộ dân tự quản lý, vận hành để nâng cao trách nhiệm và tạo nên một mô hình bền vững trong dài hạn. Từ những sáng kiến đó, dự án đã thành công mang tới nguồn nước sạch đảm bảo vệ sinh, cải thiện đời sống, sức khỏe của bà con tại một số khu vực miền núi Phía Bắc.

Phần 1

Bối cảnh ra đời của dự án

Bản Háng Cơ Bua là một bản đặc biệt khó khăn thuộc xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái. Bản Háng Cơ Bua nằm cách trung tâm xã Púng Luông khoảng 10km và cách trung tâm huyện Mù Cang Chải khoảng 30km. Hiện tại, bản có 106 hộ gia đình sinh sống (với 540 nhân khẩu, 260 phụ nữ), trong đó có 60 hộ nghèo và 18 hộ cận nghèo, người dân tộc Mông chiếm 100%.

Do địa hình đồi núi hiểm trở, cùng với văn hóa sinh sống trên cao của người Mông nên việc lấy nước sinh hoạt của nhân dân bản Háng Cơ Bua phụ thuộc hoàn toàn vào tự nhiên. Thời điểm năm 2005, bản Háng Cơ Bua được nhà nước đầu tư xây dựng 1 công trình cấp nước sinh hoạt tự chảy từ ngọn núi đầu nguồn. Tuy nhiên sau nhiều năm, công trình đã xuống cấp trầm trọng và hiện tại không còn sử dụng được, do không được vận hành và quản lý, duy tu bảo dưỡng thường xuyên. Bên cạnh đó, các hộ dân trong bản sản xuất, chăn nuôi gần khu vực nước đầu nguồn khiến cho chất lượng nước bị ô nhiễm trầm trọng, không đảm bảo vệ sinh cho việc sinh hoạt hàng ngày. Vì vậy, trong suốt hơn 1 năm vừa qua, nhân dân bản Háng Cơ Bua đã không có đủ nước sạch để sử dụng. Hàng ngày, phụ nữ và trẻ em trong bản thường phải đi rất xa để lấy nước.

Từ những thực trạng trên, Công ty cổ phần PVI đã phối hợp với Trung tâm Nghiên cứu Sáng kiến Phát triển Cộng đồng (RIC) hỗ trợ thực hiện dự án "Xây dựng và cải tạo công trình cấp nước sinh hoạt cho nhân dân bản Háng Cơ Bua, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái", với mong muốn có thể đem nguồn nước sạch và đảm bảo vệ sinh hơn tới người dân nơi đây.

Phần 2

Sáng kiến - phát kiến của dự án

Việc thực hiện dự án này không chỉ đơn thuần là xây dựng công trình nước sinh hoạt, sau đó bàn giao lại cho người dân mà còn hướng đến sự hiệu quả và bền vững sau này của công trình.

Xây dựng công trình cấp nước: Dự án đã tiến hành xây dựng bể trữ nước và làm đường ống dẫn nước trực tiếp từ Bể nguồn đến từng hộ dân.

Cách tiếp cận "Cộng đồng tự quản" tạo nên tính bền vững: Để đạt được mục tiêu trên, trong quá trình thực hiện dự án, Công ty cổ phần PVI và Trung tâm Nghiên cứu Sáng kiến Phát triển Cộng đồng (RIC) sử dụng cách tiếp cận "Cộng đồng tự quản", xây dựng quy trình tự quản trong cộng đồng, trong đó người dân là chủ thể, đóng vai trò chính. Tại bản Háng Cơ Bua, dự án sẽ bầu ra 1 nhóm người dân nòng cốt từ 7 – 10 người (là những người có uy tín, trách nhiệm trong bản, bao gồm cả phụ nữ). Những thành viên nòng cốt này sẽ được dự án hướng dẫn/tập huấn các kiến thức, kỹ năng để biết cách lập kế hoạch, quản lý tài chính, kỹ thuật xây dựng, biết cách huy động sự tham gia của người dân trong các hoạt động xây dựng/ duy tu bảo dưỡng công trình của dự án và các công trình khác tại địa phương.

Quá trình triển khai, thực hiện dự án diễn ra một cách minh bạch và công khai, có sự bàn bạc và thống nhất rõ ràng giữa chính quyền địa phương và người dân hưởng lợi. Việc thực hiện theo cách tiếp cận này sẽ huy động được sự tham gia của người dân - chính là những người hưởng lợi từ công trình, giúp cho họ hiểu rằng công trình đem lại lợi ích cho chính họ. Từ đó, người dân sẽ có trách nhiệm hơn trong việc vận hành, quản lý và duy tu, bảo dưỡng công trình. Khi có các hư hỏng hay sự cố liên quan đến công trình, họ sẽ có thể chủ động khắc phục và sửa chữa. Đây là điểm khác với các dự án hỗ trợ công trình trao tay và không có sự tham gia trực tiếp của người dân hưởng lợi, tạo nên tính hiệu quả và bền vững của dự án.

Phần 3

Mục tiêu - tầm nhìn dự án

Tầm nhìn:

Dự án hướng tới xây dựng một cộng đồng bền vững, nơi mà các hộ gia đình khó khăn trong bản Háng Cơ Bua, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải có thể tiếp cận nguồn nước sạch quanh năm. Điều này không chỉ góp phần cải thiện chất lượng sống của người dân mà còn tạo nền tảng cho sự phát triển lâu dài của địa phương. Ngoài ra, dự án còn hướng tới xây dựng một mô hình bền vững, giúp người dân địa phương có khả năng và chủ động trong việc duy trì và quản lý công trình cơ sở hạ tầng quy mô nhỏ tại địa phương.

Mục tiêu:

Cung cấp đủ nước sạch sinh hoạt trong cả năm cho 72 hộ gia đình bản Háng Cơ Bua, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái.

Động lực:

Động lực chính khiến dự án này trở nên cấp thiết và cần thực hiện trong dài hạn là nhu cầu cải thiện điều kiện sống cho người dân ở các khu vực miền núi xa xôi, nơi mà việc tiếp cận nước sạch vẫn còn là thách thức lớn. Hiện tại, người dân ở bản Háng Cơ Bua và nhiều cộng đồng khó khăn khác tại các tỉnh miền núi đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nước, đặc biệt là trong những tháng mùa khô, gây ra nhiều khó khăn trong sinh hoạt và sản xuất, làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh về nước, ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe cộng đồng. Bằng cách cung cấp nước sạch ổn định và đảm bảo vệ sinh, dự án không chỉ giúp giảm nguy cơ bệnh tật mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế, nâng cao năng suất lao động, từ đó cải thiện đời sống của người dân.

Phần 4

Quá trình triển khai - Phạm vi - Chi phí của dự án

Đối tượng thụ hưởng: 72 hộ gia đình, với 350 nhân khẩu. Trong đó có 40 hộ nghèo, 12 hộ cận nghèo và 2 hộ người khuyết tật. 100% người dân tộc thiểu số Mông tại bản Háng Cơ Bua, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái

Khu vực triển khai: Bản Háng Cơ Bua, xã Púng Luông, huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái

Lĩnh vực triển khai: Nước sạch và vệ sinh môi trường.

Thời gian triển khai: Từ ngày 01/04/2024 – 30/09/2024

Quá trình triển khai:

Bước 1: Xác định nhu cầu ưu tiên và thành lập nhóm người dân nòng cốt/ban quản lý dự án

Dự án sẽ cùng toàn bộ nhân dân trong thôn bàn bạc và nêu nhu cầu, sau đó lựa chọn công trình ưu tiên để thực hiện. Cán bộ dự án sẽ đóng vai trò giám sát trong cuộc họp để đảm bảo sự tham gia của tất cả người hưởng lợi, đặc biệt là các nhóm yếu thế trong cuộc họp. Sau đó, nhóm người dân nòng cốt/Ban quản lý dự án sẽ được thành lập sau khi cộng đồng bầu chọn, bao gồm những người cùng hưởng lợi từ các công trình cơ sở hạ tầng, hoạt động trên cơ sở mọi người cùng tham gia. Từ đó tăng cường sự quản lý minh bạch và có trách nhiệm, vì mục đích cải thiện đời sống của người dân địa phương.

Bước 2: Nâng cao năng lực cho nhóm nòng cốt/Ban quản lý dự án

Để đạt được mục đích cải thiện đời sống của người dân địa phương, các thành viên nhóm nòng cốt/ban quản lý dự án cần có đủ các năng lực cần thiết. Thành viên của nhóm nòng cốt/ban quản lý dự án sẽ được dự án hướng dẫn về lập kế hoạch, bao gồm kế hoạch ngân sách, quản lý tài chính và kỹ thuật xây dựng công trình.

Bước 3: Nhóm nòng cốt/Ban quản lý dự án lập kế hoạch

Nhóm nòng cốt/Ban quản lý dự án lập kế hoạch thi công và dự toán công trình. Trong quá trình lập kế hoạch, nhóm nòng cốt/ban quản lý dự án sẽ nhận được sự hỗ trợ từ cán bộ chính quyền địa phương và các cán bộ dự án.

Bước 4: Tổ chức thi công

Sau khi kế hoạch được phê duyệt, Ban quản lý dự án thôn sẽ tổ chức họp thôn thông báo kết quả sau khi được phê duyệt và huy động cộng đồng tham gia vào quá trình thực hiện, sau đó sẽ phân công trách nhiệm cụ thể cho các bên liên quan. Ban quản lý dự án thôn cũng đồng thời thực hiện việc giám sát, đánh giá quá trình thực hiện kế hoạch.

Bước 5: Nghiệm thu - Thanh quyết toán và Đánh giá

Sau khi hoàn thành công trình, các bên liên quan tổ chức nghiệm thu và hoàn thiện các thủ tục thanh quyết toán. Sau đó sẽ tiến hành họp giải trình, công khai tài chính và đánh giá, rút kinh nghiệm với sự tham gia của các bên liên quan (bao gồm: Chính quyền, Ban quản lý CT MTQG, Đại diện người hưởng lợi ...)

Phần 5

Kết quả đạt được

#1. Kết quả định tính

Dự án đã mang lại nhiều tác động tích cực tới đời sống, sức khỏe và ý thức trách nhiệm của người dân:

- Gắn được trách nhiệm của người dân, của cộng đồng với công trình, bảo vệ và vận hành công trình bền vững hơn

- Cộng đồng được tham gia quản lý, thực hiện sẽ được nâng cao năng lực, có thêm các kiến thức, kỹ năng trong thực hiện công trình

#2. Kết quả định lượng

Phần 6

Tiềm năng nhân rộng mô hình

Với cách tiếp cận "Cộng đồng tự quản", Dự án Công trình cấp nước sinh hoạt của PVI được các bên liên quan đánh giá cao về tính hiệu của và hiệu suất. Dựa trên kinh nghiệm thực hiện của ban tổ chức dự án, việc xây dựng quy trình tự quản trong xây dựng và duy tu, bảo dưỡng có thể tiết kiệm khoảng 50% chi phí xây dựng các công trình nước. Khi gắn được trách nhiệm của những đối tượng hưởng lợi với các công trình của họ sẽ giúp cho các công trình bền vững hơn. Vì vậy, các cộng đồng, đơn vị khác có thể học hỏi và nhân rộng cách tiếp cận của dự án, không chỉ cho công trình nước sinh hoạt, mà ở các loại hình công trình khác, phù hợp với năng lực của người dân (đường giao thông, nhà văn hoá, kênh mương sản xuất, cầu cống,… quy mô nhỏ).